System Ochrony Zdrowia – Nasza Wspólna Sprawa, Czy Wieczna Udręka? Moje Spojrzenie od Środka

Każdy z nas miał z nim do czynienia. Czy to podczas wizyty z przeziębionym dzieckiem, czy w znacznie bardziej dramatycznych okolicznościach, kiedy zdrowie bliskiej osoby wisiało na włosku. System ochrony zdrowia. Dwa słowa, które budzą skrajne emocje: od wdzięczności po głęboką frustrację. Pamiętam, jak siedziałem z tatą na korytarzu szpitalnego SOR-u. Godziny mijały, a my wciąż nie wiedzieliśmy, co się dzieje. Ten zapach środków dezynfekujących, zmęczone twarze personelu i to poczucie totalnej bezsilności. To właśnie wtedy zrozumiałem, że system ochrony zdrowia to nie są tylko budynki, procedury i przepisy. To przede wszystkim ludzie – my, pacjenci, i oni, pracownicy medyczni, uwięzieni w trybach tej samej, często niedoskonałej maszyny. W tym tekście chcę się podzielić moimi przemyśleniami i analizą, spojrzeć na to wszystko nie tylko z perspektywy definicji, ale też ludzkich historii. Bo zrozumienie, jak działa system ochrony zdrowia w Polsce, to coś więcej niż wiedza encyklopedyczna – to klucz do przetrwania w tej dżungli.

Zrozumieć tę machinę: Czym właściwie jest system ochrony zdrowia?

No dobrze, ale jaka jest taka formalna definicja systemu ochrony zdrowia? W skrócie, to cała ta skomplikowana sieć instytucji, ludzi, pieniędzy i zasad, która ma jeden cel: dbać o nasze zdrowie. To nie tylko szpitale i przychodnie. To też promocja zdrowego stylu życia, zapobieganie chorobom, diagnozowanie, leczenie, a na końcu rehabilitacja i opieka nad tymi, którym już pomóc nie można. Głównym celem, przynajmniej w teorii, jest to, żebyśmy wszyscy byli zdrowsi i mieli równy dostęp do pomocy, kiedy jej potrzebujemy. Brzmi pięknie, prawda?

Żeby ten mechanizm w ogóle działał, potrzebuje trzech podstawowych trybików. Po pierwsze, muszą być ci, co leczą – czyli szpitale, przychodnie, lekarze, pielęgniarki. Po drugie, muszą być na to pieniądze, czyli całe to finansowanie, te nasze składki zdrowotne, podatki. No i po trzecie, ktoś musi nad tym wszystkim czuwać, ustalać reguły gry – to są te wszystkie ustawy, ministerstwa i regulacje. Kiedy jeden z tych elementów szwankuje, cały system ochrony zdrowia zaczyna się sypać.

Jak to robią inni? Główne modele na świecie

Na świecie nie ma jednego idealnego rozwiązania. Różne kraje podchodzą do tego na różne sposoby, a to, jaką polityka zdrowotna jest prowadzona, decyduje o wszystkim. Generalnie można wyróżnić kilka głównych modeli.

Jest na przykład model Beveridge’a, który znamy z Wielkiej Brytanii. Tamtejszy NHS to duma narodowa. System ochrony zdrowia jest tam publiczny, finansowany z ogólnych podatków. Idziesz do lekarza i nie płacisz. Zaleta? Dostęp dla każdego, bez względu na grubość portfela. Wada? Gigantyczne kolejki i ciągłe niedofinansowanie. Coś za coś.

Potem mamy system Bismarcka, jak w Niemczech. Tu podstawą jest obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne, na które składają się pracownicy i pracodawcy. Leczyć można się i w publicznych, i w prywatnych placówkach. Ten system ochrony zdrowia oferuje zwykle wysoką jakość i duży wybór, ale może prowadzić do nierówności. No i te składki zdrowotne bywają naprawdę wysokie.

Na drugim biegunie jest system rynkowy, czyli model amerykański. Tam rządzi prywatna opieka zdrowotna. Jak masz dobre ubezpieczenie od pracodawcy albo jesteś bogaty, masz dostęp do najlepszych technologii i lekarzy na świecie. Jak nie masz… cóż, wtedy masz problem. To system, który generuje ogromne nierówności i potrafi zrujnować finansowo za jedną poważniejszą chorobę. Ten system ochrony zdrowia jest bezlitosny.

A gdzie w tym wszystkim Polska? My, jak wiele innych krajów, mamy system mieszany. Trochę Bismarcka w postaci składek na NFZ, trochę Beveridge’a w postaci publicznych szpitali, i coraz więcej rynku, bo kto z nas nie leczył się nigdy prywatnie, żeby ominąć kolejkę? Próbujemy czerpać z każdego modelu po trochu, ale efekt jest, jaki jest.

Ogólnie, publiczny system ochrony zdrowia ma tę ogromną zaletę, że chroni nas przed finansową katastrofą w razie choroby. Ale jego wadą jest często niska efektywność, biurokracja i właśnie te nieszczęsne kolejki. To są te podstawowe zalety i wady publicznego systemu ochrony zdrowia.

A jak to wygląda u nas? Spacer po polskim systemie ochrony zdrowia

Historia systemu ochrony zdrowia w Polsce to opowieść o ciągłych zmianach i reformach, które nigdy się nie kończą. Od centralnie sterowanego molocha w PRL, przez eksperyment z kasami chorych w latach 90., aż po dzisiejszy Narodowy Fundusz Zdrowia. Każda władza próbuje go naprawiać, ale pacjent często czuje, że niewiele się zmienia. Nasze prawo do ochrony zdrowia jest zapisane w Konstytucji, ale co innego teoria, a co innego codzienna praktyka.

Kto tu rządzi? Struktura naszej opieki zdrowotnej

Na szczycie tej piramidy siedzi Ministerstwo Zdrowia. To oni wymyślają przepisy i próbują jakoś nad tym wszystkim panować. Pod nimi jest prawdziwy król, czyli Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). To jest instytucja, która trzyma całą kasę z naszych składek. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) decyduje, którym szpitalom i przychodniom dać pieniądze (czyli podpisać kontrakt) i za co dokładnie zapłaci. Rola NFZ w systemie ochrony zdrowia jest absolutnie kluczowa, bo to od jego decyzji zależy, czy w naszym mieście będzie działać dany oddział, czy nie. Dalej mamy świadczeniodawców – czyli te wszystkie publiczne i prywatne szpitale i przychodnie. No i na dole są jeszcze samorządy (województwa, powiaty), które często są właścicielami szpitali i próbują łatać dziury w lokalnym systemie.

Twoja droga przez mękę, czyli ścieżka pacjenta

To, jak działa system ochrony zdrowia w Polsce, najlepiej widać na przykładzie drogi, jaką musi przejść pacjent. W teorii wszystko wygląda logicznie.

Zaczyna się od Podstawowej Opieki Zdrowotnej, czyli od lekarza rodzinnego. To ma być nasz przewodnik po systemie. Anioł stróż, który zna nas i nasze dolegliwości. I czasem tak jest. Mój lekarz rodzinny to skarb, kobieta, która zawsze ma czas, dopyta, pokieruje. Ale od znajomych słyszę horrory o wizytach trwających trzy minuty, podczas których lekarz nawet nie podnosi wzroku znad komputera. Dostać się do dobrego lekarza POZ to jak wygrać na loterii.

Jeśli lekarz rodzinny uzna, że potrzebujesz pomocy specjalisty, da ci skierowanie. I tu zaczyna się prawdziwa zabawa: Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna i polowanie na termin. Pamiętam, jak moja babcia dostała skierowanie do kardiologa. Pilne. Najbliższy wolny termin na NFZ? Za osiem miesięcy. Osiem! Dla osiemdziesięcioletniej osoby z chorym sercem to wieczność. To uczucie bezsilności, kiedy wiesz, że pomoc jest gdzieś tam, ale jest kompletnie poza twoim zasięgiem… to coś, co zostaje z tobą na długo. I co robisz w takiej sytuacji? Zgrzytasz zębami i idziesz prywatnie. Bo zdrowie jest jedno. Ale ta myśl, że system ochrony zdrowia, na który płacisz co miesiąc, zawodzi cię w kluczowym momencie, jest strasznie gorzka.

Kiedy w końcu trafisz do szpitala, wkraczasz do innego świata. Z jednej strony fantastyczni, oddani lekarze i pielęgniarki, z drugiej – odrapane ściany, braki w sprzęcie i uczucie, że jesteś tylko kolejnym przypadkiem w statystykach. Obok siebie funkcjonują nowoczesne, prywatne kliniki i niedofinansowane szpitale powiatowe, walczące o przetrwanie. To pokazuje, jak bardzo nierówny jest ten nasz system ochrony zdrowia.

A na końcu jest jeszcze ratownictwo medyczne, które często działa na granicy wydolności, i opieka długoterminowa, która jest kulą u nogi całego systemu, bo nikt nie ma na nią pomysłu i pieniędzy.

Skąd biorą się na to pieniądze i dlaczego wciąż ich brakuje?

Główne pytanie brzmi: jak wygląda finansowanie systemu ochrony zdrowia w Polsce? Większość kasy pochodzi z naszych obowiązkowych składek zdrowotnych. Co miesiąc z twojej pensji znika konkretna kwota i ląduje na koncie NFZ. Do tego dochodzą pieniądze z budżetu państwa, które idą np. na ratownictwo medyczne czy niektóre programy zdrowotne. Ale to wciąż za mało.

Dlatego coraz większą część tortu stanowią nasze prywatne wydatki. Płacimy za prywatne wizyty, za leki, które nie są refundowane, za badania, na które trzeba czekać miesiącami. Kupujemy prywatne ubezpieczenia, żeby mieć jakąkolwiek alternatywę. To ciche przyzwolenie na to, że publiczny system ochrony zdrowia jest niewydolny.

NFZ stara się jakoś te pieniądze dzielić, podpisując kontrakty z placówkami, ale to skomplikowany i często niesprawiedliwy proces. Szpitale narzekają, że wyceny procedur są za niskie i muszą się zadłużać, żeby leczyć ludzi. To błędne koło, które sprawia, że cały system ochrony zdrowia jest permanentnie niedofinansowany.

Co nas boli najbardziej? Główne grzechy polskiej służby zdrowia

Jeśli zapytać Polaków, jakie są największe problemy polskiego systemu ochrony zdrowia, odpowiedź będzie niemal jednogłośna. Długie kolejki. To jest rak, który toczy ten system od lat. Czekanie miesiącami na wizytę czy zabieg to nie tylko niedogodność. To realne ryzyko pogorszenia zdrowia, a czasem nawet utraty życia. I to jest po prostu skandal.

Skąd te kolejki? Po pierwsze, dramatycznie brakuje nam kadr medycznych. Lekarze i pielęgniarki są przepracowani, zarabiają za mało w stosunku do odpowiedzialności i masowo wyjeżdżają za granicę. Młodzi nie chcą podejmować najtrudniejszych specjalizacji. Pomyślcie o pielęgniarce, która po 12-godzinnym dyżurze, na którym biegała między kilkunastoma pacjentami, musi jeszcze wypełnić tonę papierów. Albo o młodym lekarzu, który zaraz po studiach wyjeżdża, bo nie chce pracować za grosze w warunkach, które zagrażają jemu i pacjentom. Ten problem to prawdziwa bomba z opóźnionym zapłonem dla całego systemu ochrony zdrowia.

Do tego dochodzi wszechobecna biurokracja. Lekarz więcej czasu spędza, klikając w komputerze, niż rozmawiając z pacjentem. Procedury są tak skomplikowane, że czasem mam wrażenie, że stworzono je po to, by utrudnić życie, a nie ułatwić. I oczywiście nierówny dostęp. Co z tego, że w Warszawie masz dostęp do świetnych specjalistów, skoro w małym miasteczku na wschodzie Polski najbliższy endokrynolog jest 100 kilometrów dalej? To tworzy Polskę A i B także w kwestii zdrowia.

Na to wszystko nakłada się demografia. Jesteśmy starzejącym się społeczeństwem, a to oznacza więcej chorób przewlekłych, więcej nowotworów, więcej kosztów. Nasz system ochrony zdrowia nie jest na to przygotowany.

Te globalne wyzwania, jak pandemia COVID-19, tylko obnażyły słabość wielu systemów na świecie. Pokazały, jak ważne jest inwestowanie w zdrowie publiczne. Nowe technologie medyczne są super, ale też potwornie drogie, co jeszcze bardziej podnosi koszty. A cyfryzacja, choć pomocna, rodzi pytania o bezpieczeństwo naszych danych.

Czy jest światełko w tunelu? O reformach, które miały nas uzdrowić

Reforma systemu ochrony zdrowia w Polsce to słowa, które słyszymy od lat, przy każdej zmianie rządu. Próbowano już wielu rzeczy, ale często kończyło się na kosmetycznych zmianach. Obecnie dużo mówi się o cyfryzacji. I super, e-zdrowie, e-recepty czy Internetowe Konto Pacjenta to naprawdę wygoda. Ale czy apka w telefonie zastąpi lekarza, którego fizycznie brakuje w przychodni? Czasem mam wrażenie, że to takie pudrowanie… no wiecie czego.

Inny pomysł to wzmocnienie roli lekarzy rodzinnych i opieka koordynowana. To dobry kierunek, żeby odciążyć specjalistów. Ale to wymaga ogromnych inwestycji i zmiany mentalności. Mówi się też o zmianach w finansowaniu i podwyżkach dla medyków, żeby zatrzymać ich w kraju. To wszystko słuszne postulaty, ale diabeł jak zwykle tkwi w szczegółach. I w pieniądzach, których ciągle brakuje w systemie ochrony zdrowia.

Największym problemem jest chyba rozdźwięk między tym, czego my, pacjenci, oczekujemy, a tym, co jest realnie możliwe. Chcemy opieki na najwyższym poziomie, dostępnej od ręki i za darmo. A to jest po prostu niemożliwe w żadnym kraju na świecie.

A jak mają inni? Krótka wycieczka po systemach ochrony zdrowia na świecie

Czasem warto spojrzeć za miedzę. Porównanie systemów ochrony zdrowia w Europie i na świecie uczy pokory. Kiedy słyszę o brytyjskim NHS, to z jednej strony podziwiam ideę powszechnego dostępu, ale z drugiej ciarki mnie przechodzą na myśl o kolejkach, które podobno są jeszcze dłuższe niż nasze. W Niemczech jest duży wybór i wysoka jakość, ale składki potrafią być zabójcze dla portfela. To skomplikowany system ochrony zdrowia. W Kanadzie państwo płaci za wszystko, ale na niektóre zabiegi czeka się latami, więc kwitnie turystyka medyczna do USA. A Stany Zjednoczone? To w ogóle inna planeta – innowacyjna medycyna dla bogatych i dramat dla milionów ludzi bez ubezpieczenia. Każdy system ochrony zdrowia ma swoje plusy i minusy.

Czego możemy się z tego nauczyć? Ano tego, że nie ma jednego, idealnego modelu. Ale można podpatrywać konkretne rozwiązania, które gdzieś się sprawdziły – na przykład jak zorganizować profilaktykę, jak efektywnie zarządzać szpitalami, jak zachęcić lekarzy do pracy w małych miejscowościach. Trzeba szukać inspiracji, a nie ślepo kopiować cały system ochrony zdrowia z innego kraju.

Co dalej? Kilka myśli na koniec, bez lukru

Po tej całej analizie mam w głowie jeden wielki mętlik. Z jednej strony, doceniam, że w sytuacji kryzysowej karetka przyjedzie i dostanę pomoc. Z drugiej, frustruje mnie codzienna walka o wizytę, o badanie, o godne traktowanie. Nasz system ochrony zdrowia jest jak pacjent w stanie przewlekłym – niby żyje, ale daleki jest od pełnego zdrowia. Mimo gwarancji prawa do ochrony zdrowia, codzienne doświadczenia pokazują, jak wiele jest do zrobienia.

Globalne trendy nie są optymistyczne – społeczeństwa się starzeją, leczenie jest coraz droższe, a nowe zagrożenia, jak pandemie, mogą pojawić się w każdej chwili. Telemedycyna i cyfryzacja na pewno pomogą, ale nie rozwiążą fundamentalnych problemów, jakimi są braki kadrowe i niedofinansowanie.

Co trzeba zrobić? Moim zdaniem, potrzebujemy wreszcie odważnej, długofalowej strategii, a nie gaszenia pożarów. Trzeba postawić na profilaktykę, zainwestować w ludzi – lekarzy, pielęgniarki, diagnostów – i uprościć procedury. I chyba największym wyzwaniem jest to, żebyśmy przestali o nim myśleć jak o abstrakcyjnym tworze, a zaczęli jak o sieci powiązań między ludźmi, którzy potrzebują pomocy, i tymi, którzy chcą jej udzielać. Każdy element w tym układzie jest ważny. Tylko wtedy ten złożony polski system ochrony zdrowia ma szansę stać się bardziej ludzki i skuteczny.