Czym właściwie jest zdrowie? Moja podróż przez definicje, które zmieniają wszystko

Pamiętam, jak za dzieciaka myślałem, że zdrowie to po prostu to, że nie muszę iść do lekarza. Proste, prawda? Nikt nie kaszle, nikt nie ma gorączki, wszyscy są zdrowi. Dopiero po latach, kiedy życie trochę mnie poturbowało, zrozumiałem, jakie to było naiwne. Pojęcie zdrowia okazało się czymś o wiele, wiele głębszym niż tylko brakiem kataru. To dynamiczny stan, o którym mądrzy ludzie dyskutują od wieków. Ten tekst to taka moja osobista próba przebrnięcia przez najważniejsze definicje zdrowia, od tej słynnej formułki WHO, przez modele, które otwierają oczy, aż po podejścia, które każą nam patrzeć na siebie całościowo. Zrozumienie tego wszystkiego jest, moim zdaniem, kluczowe, żeby w ogóle zacząć świadomie dbać o siebie i innych. Zobaczmy więc, które są najważniejsze definicje zdrowia i co z nich dla nas wynika.

Jak patrzono na zdrowie kiedyś? Krótka podróż w czasie

Zawsze mnie fascynowało, jak ludzie kiedyś radzili sobie bez tej całej naszej wiedzy. W starożytności jakoś instynktownie czuli, że ciało i dusza to jedno. Harmonia była słowem kluczem. W Europie, taki Hipokrates gadał o równowadze jakichś płynów w ciele, co dziś brzmi dziwnie, ale idea balansu pozostała. Potem przyszło średniowiecze i wszystko stało się kwestią boskiej łaski lub kary, co musiało być strasznie dołujące.

Dopiero później, gdy nauka ruszyła z kopyta, zaczęliśmy kroić, badać i patrzeć na człowieka jak na skomplikowaną maszynę. Ta cała ewolucja definicji zdrowia w historii doprowadziła nas do punktu, w którym jesteśmy dzisiaj – z głową pełną różnych teorii. I właśnie dlatego warto prześledzić te najważniejsze definicje zdrowia, żeby zrozumieć ten chaos.

Definicja WHO – rewolucja, która okazała się pułapką?

W 1948 roku stało się coś wielkiego. Światowa Organizacja Zdrowia rzuciła na stół swoją definicję. I to nie byle jaką. Definicja zdrowia wg WHO mówi, że to „stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby lub niedomagania”. Prawdziwa rewolucja! Wreszcie ktoś oficjalnie powiedział, że zdrowie to nie tylko to, co widać w wynikach krwi. Że liczy się też głowa i to, jak dogadujemy się z ludźmi. Podkreślono kluczowe elementy definicji zdrowia, o których wcześniej mało kto myślał w ten sposób.

Ta formułka zmieniła myślenie o zdrowiu publicznym na całym świecie, naprawdę. Zaczęto inwestować w edukację, psychologię, poprawę warunków życia. I chwała im za to. Ale… no właśnie, jest jedno „ale”.

Ta definicja brzmi pięknie, prawda? „Pełny dobrostan”. Ale powiedzcie szczerze, kto z was kiedykolwiek czuł ten „pełny dobrostan” dłużej niż przez pięć minut? Ja na pewno nie. Moja babcia, która zmagała się z reumatyzmem, ale do końca życia była pełna energii i dowcipu, według tej definicji nie była zdrowa. Absurd. To idealistyczne i statyczne podejście jest największą wadą. Życie to ciągła zmiana, a nie jakiś stały stan. Mimo wszystko, wciąż są to jedne z najważniejsze definicje zdrowia, od których wszystko się zaczęło.

Gdy lekarz w końcu zaczął słuchać, a nie tylko patrzeć na wyniki

Przez lata medycyna działała jak warsztat samochodowy. Coś się psuło w „maszynie”, więc lekarz-mechanik to naprawiał. Ból brzucha? To pewnie żołądek. Smutek? To chemia w mózgu. Nikt nie łączył kropek. Ignorowano, że stres w pracy potrafi rozwalić nam żołądek lepiej niż najgorsze jedzenie. Na szczęście przyszedł rok 1977 i gość nazwiskiem George Engel, który wprowadził coś, co nazywa się modelem biopsychospołecznym. To mądre słowo oznacza coś bardzo prostego: wszystko jest połączone. Twoje geny (bio), twoje myśli i emocje (psycho) oraz twoje relacje i praca (społeczne) – to wszystko razem tworzy twoje zdrowie lub chorobę. Ta biopsychospołeczna definicja zdrowia to był prawdziwy przełom. W końcu ktoś zauważył, że jesteśmy ludźmi, a nie zbiorem organów. Dla mnie, najważniejsze definicje zdrowia muszą uwzględniać właśnie tę złożoność.

Nie „dlaczego chorujemy”, ale „jakim cudem jesteśmy zdrowi?”

I tu wchodzimy na jeszcze ciekawszy teren. Aaron Antonovsky, socjolog, zadał pytanie, które wywróciło wszystko do góry nogami. Zamiast pytać, co powoduje choroby, zaczął dociekać, dlaczego niektórzy ludzie pozostają zdrowi, mimo że żyją w stresie i trudnych warunkach. Jego odpowiedź? Poczucie koherencji.

To trochę jak z nawigacją w trudnym terenie. Poczucie koherencji składa się z trzech rzeczy. Po pierwsze: zrozumiałość (masz mapę, wiesz, co się dzieje). Po drugie: zaradność (wiesz, jak używać mapy i masz kompas, wierzysz, że dasz radę). I po trzecie: sensowność (wiesz, po co idziesz w tę góry i że warto). Ludzie z wysokim poczuciem koherencji po prostu lepiej radzą sobie z życiem. To podejście, zwane salutogenezą, zmienia perspektywę. Zamiast skupiać się na walce z chorobą, koncentrujemy się na budowaniu zasobów, które pomagają nam być zdrowymi. W tym kontekście, najważniejsze definicje zdrowia przestają być listą braków, a stają się listą naszych mocnych stron. Podobnie ujęła to Machteld Huber, proponując, że zdrowie to zdolność do adaptacji i zarządzania sobą w obliczu życiowych wyzwań. To dynamiczne i pełne nadziei podejście. I to jest holistyczne ujęcie zdrowia definicja, która do mnie przemawia.

Zdrowie ma wiele twarzy. Fizyczna, psychiczna, a może i duchowa?

Zdrowie ciała, czyli nasza skorupa

Zacznijmy od oczywistości. Zdrowie fizyczne to sprawna maszyna. Dobre wyniki badań, kondycja pozwalająca wejść na czwarte piętro bez zawału, brak ciągłego bólu. To fundament, bez którego trudno budować cokolwiek innego. Regularny ruch, w miarę sensowne jedzenie – znamy te zasady, choć z ich stosowaniem bywa różnie, co nie? Ale to podstawa i tego się trzymajmy. To ten najbardziej namacalny aspekt, gdy przeglądamy rodzaje zdrowia definicje i przykłady.

Zdrowie głowy – coś więcej niż brak „żółtych papierów”

Kiedyś myślałem, że zdrowie psychiczne to po prostu brak diagnozy od psychiatry. Jakie to było głupie. Dziś wiem, że chodzi o coś znacznie więcej. Czym jest zdrowie psychiczne definicja? To zdolność do radzenia sobie ze stresem, odczuwania radości, smutku, złości i nie bycia przez nie przytłoczonym. To umiejętność uczenia się, myślenia, budowania relacji. To poczucie, że twoje życie ma jakiś sens i że panujesz nad nim, chociażby w małym stopniu. To jeden z filarów, a najważniejsze definicje zdrowia muszą go traktować na równi z ciałem.

Zdrowie społeczne i duchowe – wisienki na torcie

Człowiek to zwierzę stadne. Potrzebujemy innych ludzi jak tlenu. Zdrowie społeczne to jakość naszych więzi, poczucie, że gdzieś przynależymy, że mamy z kim pogadać. Izolacja potrafi zniszczyć zdrowie szybciej niż wirusy. A zdrowie duchowe? Dla mnie to niekoniecznie kościół, ale chwila w lesie, słuchanie muzyki, która porusza duszę. Coś, co sprawia, że czuję się częścią czegoś większego i nadaje mojemu życiu głębszy wymiar. Najważniejsze definicje zdrowia coraz częściej uwzględniają ten aspekt, i bardzo dobrze.

A co to wszystko znaczy dla nas, jako społeczeństwa?

Promocja zdrowia w skali makro to zdrowie publiczne. I to nie są tylko szpitale i przychodnie. Definicja zdrowia publicznego to o wiele szerszy temat. To dbanie o to, byśmy mieli czyste parki, do których chce się iść na spacer. To programy w szkołach, które uczą dzieciaki, jak radzić sobie z emocjami. To kampanie społeczne, które zachęcają do badań, zanim będzie za późno. To, jak rozumiemy zdrowie – czy tylko jako brak chorób, czy jako coś więcej – bezpośrednio wpływa na to, na co idą nasze wspólne pieniądze i energia. Jeśli najważniejsze definicje zdrowia, którymi się kierujemy, są szerokie i holistyczne, to całe społeczeństwo na tym zyskuje.

Więc która definicja jest najlepsza?

Próbowałem zrobić małe porównanie definicji zdrowia i wiecie co? Nie ma jednej idealnej. Każda ma coś do zaoferowania. Definicja WHO, choć krytykowana, pierwsza pokazała, że zdrowie ma wiele wymiarów. Model biomedyczny, chociaż ograniczony, ratuje życie w ostrych przypadkach. Model biopsychospołeczny łączy wszystko w całość. A salutogeneza daje nadzieję i skupia się na naszych siłach. Najważniejsze definicje zdrowia nie wykluczają się nawzajem, one się uzupełniają.

Wydaje mi się, że we współczesnym świecie, pełnym przewlekłych chorób, stresu i niepewności, musimy myśleć o zdrowiu dynamicznie. To nie jest skarb, który raz zdobyty, mamy na zawsze. To bardziej jak ogród, o który trzeba ciągle dbać. Adaptować się, uczyć się siebie, szukać równowagi. Analizując najnowsze definicje zdrowia, widzę wyraźnie ten trend – odchodzimy od statycznego ideału na rzecz elastycznego procesu.

Moje ostatnie słowo o zdrowiu

Ta podróż przez najważniejsze definicje zdrowia uświadomiła mi jedno: to temat rzeka. Od prostego „nic mi nie jest” doszliśmy do skomplikowanych modeli, które łączą ciało, umysł i relacje z całym światem. Holistyczne podejście staje się na szczęście standardem. Patrzenie na zdrowie w ten szeroki sposób to nie jest jakieś akademickie marudzenie. To cholernie ważne narzędzie do budowania lepszego życia dla siebie i dla innych. Przyszłość dbania o zdrowie zależy od tego, czy przyjmiemy to dynamiczne, wielowymiarowe podejście. Bo w końcu najważniejsze definicje zdrowia to te, które pomagają nam żyć lepiej, a nie tylko unikać śmierci.